Από την έναρξη των πολεμικών συγκρούσεων στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου έως και σήμερα οι εχθροπραξίες έχουν συγκλονίσει όλη την υφήλιο.

Ο αντίκτυπος των τρομερών αυτών γεγονότων παρατηρούμε ότι είναι έντονος όχι μόνο στους εφήβους, αλλά και στα παιδιά πάνω (ή και κάτω) από οκτώ χρόνων. Τον προβληματισμό μας εντείνει επίσης ότι τα τελευταία δύο χρόνια τα παιδιά βίωσαν τον κόσμο σαν ένα αρκετά επικίνδυνο «μέρος», εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, κατά τη διάρκεια της οποίας η απώλεια της ζωής και της υγείας ελλοχεύει κάθε ώρα και στιγμή, προκαλούμενη από έναν κίνδυνο ο οποίος είναι στην κυριολεξία αόρατος.

Ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι στη σύγχρονη εποχή μας, χάρη στο διαδίκτυο, οι ανήλικοι έχουν άμεση και συνεχή πρόσβαση στη ροή της πληροφορίας περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Επομένως, όσο εμείς οι ενήλικες καταιγιζόμαστε από συγκλονιστικές ειδήσεις και συζητούμε αν υπάρχει ενδεχόμενο να εμπλακεί η χώρα μας (του καθενός από εμάς η χώρα) στον πόλεμο (αν βεβαίως δεν έχει ήδη εμπλακεί), τα παιδιά μπορεί να ακούσουν και να διαβάσουν σχετικές με τα γεγονότα πληροφορίες και, αυτόματα, να νιώσουν φόβο, απόγνωση, απελπισία και άλλα αρνητικά συναισθήματα.

Παρότι είναι φυσιολογικό να προσπαθούμε να τα προστατεύσουμε από τρομακτικές εικόνες και ανησυχητικές πληροφορίες, οι γονείς καλό θα ήταν να είναι προετοιμασμένοι να μιλήσουν με τα παιδιά τους για τον πόλεμο.

Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Αρχικά πρέπει να εντοπίσουμε τα κεντρικά νοήματα που θέλουμε να τους μεταδώσουμε, καθώς και τα βασικά γεγονότα που πρέπει να γνωρίζουν. Πρέπει να μιλάμε όσο το δυνατόν ξεκάθαρα, σε ήρεμο τόνο, λέγοντας επακριβώς τι συμβαίνει και εξηγώντας απλά τις αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτήν την κατάσταση.

Είναι σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά ότι κάθε συνέπεια εκπορεύεται από μία ή και περισσότερες αιτίες (σχέση αιτίου-αιτιατού), χρησιμοποιώντας απλούς όρους και εκφράσεις, ειδάλλως θα ήταν πολύ τρομακτικό γι’ αυτά να ξέρουν ότι τέτοιου είδους γεγονότα προκύπτουν ξαφνικά, από το πουθενά και για αδιευκρίνιστους λόγους.

Δεν είναι εντούτοις απαραίτητο (αλλά ούτε και ρεαλιστικό) να έχουμε έτοιμες τις απαντήσεις. Η αναζήτηση πληροφοριών, από κοινού με τα παιδιά, και η συζήτηση των προβλημάτων καλλιεργούν μια σχέση συνεργασίας με τον γονέα, μαθαίνουν στα παιδιά να επεξεργάζονται κριτικά τις πληροφορίες που δέχονται και τα ενθαρρύνουν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους.

Μ’ αυτόν τον τρόπο εξασκούνται στη σκέψη και στον στοχασμό σημαντικών και δυσεπίλυτων κοινωνικών προβλημάτων, ενώ παράλληλα αντιλαμβάνονται ότι είναι θεμιτό να βιώνουμε, ως άνθρωποι, αντικρουόμενα, ταυτοχρόνως, συναισθήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ας δούμε αναλυτικότερα πώς μπορούμε να επιτύχουμε τα παραπάνω με παιδιά διαφορετικών ηλικιών.

Προσχολική ηλικία έως οκτώ ετών

Στα πολύ μικρά παιδιά θα ήταν σκόπιμο να δώσουμε σύντομες, σαφείς αλλά ακριβείς πληροφορίες με ιδιαίτερο νόημα για τα ίδια. Το μήνυμα θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: «Τώρα γίνεται πόλεμος μακριά από εμάς, είμαστε ασφαλείς, αλλά είναι πολύ σημαντικό αυτό για όλον τον κόσμο».

Οτιδήποτε πιο περίπλοκο δεν θα τους φανεί κατανοητό και πιθανότατα να τα ανησυχήσει ακόμη περισσότερο, ως εκ τούτου, έπειτα από μια σύντομη, αλλά ακριβή/σαφή αναφορά στον πόλεμο, θα πρέπει να χαλαρώνουν, να ηρεμούν και να αποσπώνται με δραστηριότητες του καθημερινού τους προγράμματος.

Αντιθέτως, σε ερωτήσεις των παιδιών άνω των οκτώ χρόνων, θα ήταν καλό να επιμείνουμε στο βασικό νόημα του μηνύματός μας, απαντώντας τους απλά, με λεξιλόγιο που γνωρίζουν. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί ρωτήσει «Γιατί γίνεται ο πόλεμος;», ο γονέας μπορεί να απαντήσει «Mαλώνουν για το ποιος θα κυριαρχήσει, ποιος θα νικήσει, αλλά αυτό συμβαίνει πολύ μακριά από εδώ».

Θα ήταν παράλληλα αποτελεσματικό να χρησιμοποιήσουμε έναν χάρτη, προκειμένου να κατανοήσουν τα παιδιά κάποια πολύ απλά γεωπολιτικά στοιχεία. Είναι σημαντικό οι γονείς να επαναλαμβάνουν φράσεις που καθησυχάζουν τα παιδιά και να παραμένουν ανοιχτοί στον διάλογο. Όπως: «Όταν έχεις περισσότερες απορίες, πες μου, να το δούμε μαζί» ή «Όταν φοβηθείς/ανησυχήσεις για αυτό, να έρθεις να μου μιλήσεις». Η λέξη «όταν» έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και είναι προτιμότερη από το «αν», διότι δείχνει στα παιδιά ότι όλοι οι άνθρωποι είναι πιθανό να νιώθουν ακριβώς όπως κι αυτά και ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους είναι αποδεκτά και δεν πρόκειται να κριθούν αρνητικά ή να απορριφθούν.

Παιδιά από οκτώ έως δέκα χρόνων

Σ’ αυτές τις ηλικίες τα παιδιά μπορούν να μας εκπλήξουν με τις ερωτήσεις τους σχετικά με τον πόλεμο ή και με τις σκέψεις και τους συλλογισμούς τους, ωστόσο ενδέχεται τα ίδια να μην μπορούν να επεξεργαστούν αυτές τις σκέψεις σε βάθος ώστε να αντιμετωπίσουν τον φόβο και την αγωνία τους. Γι’ αυτό χρειάζονται την κατανόηση και την αμέριστη προσοχή μας σε ό,τι απορίες και αν έχουν, αλλά και σε οτιδήποτε εκφράζουν σχετικά με τα γεγονότα. Θα τα βοηθήσει πολύ αν πάρουμε στα σοβαρά τις ανησυχίες τους, όσο «παράλογες» και αν φαίνονται.

Τα παιδιά έχουν ανάγκη να αισθανθούν ικανά τόσο για την κρίση τους όσο και για την αυτορρύθμιση του φόβου τους, ως εκ τούτου μπορούμε να τα βοηθήσουμε να αναπτύξουν αυτές τις δεξιότητες σ’ ένα περιβάλλον αποδοχής και αγάπης.

Συνεπώς σ’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα το μήνυμα πρέπει να είναι απλό, ωστόσο πρέπει να συνοδεύεται από ένα συμπέρασμα αλλά και από ένα δίδαγμα σχετικά με το τι είναι σημαντικό για τη ζωή σύμφωνα με τις αξίες τής εκάστοτε οικογένειας.

Είναι εξάλλου καθ’ όλα θεμιτό να αφιερώσει ένας γονέας χρόνο ώστε να αναστοχαστεί ποιες ιδέες θέλει να μοιραστεί με το παιδί του σχετικά με τα τεκταινόμενα και να του εκμυστηρευτεί ότι βρίσκεται και αυτός σε αναζήτηση: «Ακόμη το σκέφτομαι, είναι και για μένα ένα θέμα που με έχει δυσκολέψει πολύ, καθώς πολύς κόσμος ανησυχεί με όλα αυτά που συμβαίνουν», «Έλα να το ψάξουμε μαζί».

Στη συνέχεια μπορούν οι γονείς να μιλήσουν για τη σημασία της ειρήνης και της αγάπης στον κόσμο, την αξία της ασφάλειας, του διαλόγου, αλλά και του θάρρους και της γενναιότητας απέναντι στις προκλήσεις της ζωής. Για παράδειγμα: «Η πολιτική είναι σημαντική για τη ζωή μας, γι’ αυτό πρέπει να ενημερωνόμαστε, να γνωρίζουμε την ιστορία μας, να έχουμε δική μας άποψη και να στηρίζουμε τη δημοκρατία».

Ως αποτέλεσμα, ο γονέας έτσι επιτυγχάνει όχι μόνο να αποτελεί μιαν αξιόπιστη πηγή πολύτιμης γνώσης και εμπειριών για τα παιδιά, αλλά και να κτίζει παράλληλα την εμπιστοσύνη τους προς αυτόν. Κατ’ επέκταση, όταν προκύψει ένα δικό τους, προσωπικό, πρόβλημα, τα παιδιά αισθάνονται ότι είναι ευπρόσδεκτα από εκείνον, ότι μπορούν να του μιλήσουν ελεύθερα. Εκείνος, από την πλευρά του, θα μπορεί να γνωρίζει τι είναι αυτό που τα ανησυχεί κάθε φορά ώστε να τα υποστηρίζει και να αντιμετωπίζουν μαζί την κατάσταση.

Γυμνάσιο και Λύκειο

Στην περίπτωση των εφήβων είναι πολύ βοηθητικό για την αυτοεκτίμησή τους να γίνονται σεβαστές τόσο οι απόψεις όσο και οι ικανότητές τους.

Συνεπώς πρέπει οι γονείς να ξεκινήσουν ρωτώντας τι γνωρίζουν τα ίδια τα παιδιά για τον πόλεμο ανοίγοντας μαζί τους έναν απλό διάλογο. Βεβαίως είναι απαραίτητο να ρωτήσουν πώς νιώθουν για αυτό, αλλά και από πού αντλούν τις πληροφορίες που έχουν.

Δυστυχώς σήμερα αντιμετωπίζουμε τεράστιες δυσκολίες ως προς τον έλεγχο του περιεχομένου που αποκομίζουν οι έφηβοι από το διαδίκτυο, γι’ αυτό καλό είναι να αναζητούμε τις πιο αξιόπιστες και πιο έγκυρες πηγές ειδησεογραφίας και να τους προτρέπουμε να ενημερώνονται από αυτές.

Συχνά τα παιδιά αυτής της ηλικίας ξεκινούν από μόνα τους τη συζήτηση για τον πόλεμο παραθέτοντας τις γνώσεις αλλά και τα συμπεράσματά τους. Ωστόσο, όπως και τα παιδιά του Δημοτικού, έτσι και τα μεγαλύτερα, πολλές φορές ξεπερνούν τις δυνατότητές μας ως προς το εύρος των αποριών τους, των γνώσεών τους αλλά και της ακεραιότητας των συλλογισμών τους.

Αρχικά, η υποβολή ερωτήσεων προς τα παιδιά διευκολύνει τους γονείς να τα βοηθήσουν να οργανώσουν τη σκέψη τους για τα γεγονότα και να διορθώσουν τυχόν διαστρεβλώσεις, παρερμηνείες ή και σημάδια παραπληροφόρησης.

Έπειτα μπορούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις των παιδιών χωρίς να έχουν προκαταλήψεις για την συναισθηματική τους κατάσταση. Επίσης, έχουμε ενίοτε την τάση να «υποθέτουμε» τη στάση των παιδιών και τα συναισθήματα που πιθανόν βιώνουν, πολύ συχνά όμως αυτές οι υποθέσεις διαψεύδονται και τελικά συμπεραίνουμε ότι κάναμε λάθος.

Αν οι γονείς δεν γνωρίζουν την απάντηση σε κάτι που ρωτάει το παιδί, αυτό είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αναζητήσουν μαζί του τις πληροφορίες.

Τα πλεονεκτήματα αυτής της δραστηριότητας είναι πάρα πολλά: ενδυναμώνεται η συνεργατική σχέση, και το παιδί μαθαίνει να αναζητάει αξιόπιστες πληροφορίες, να σκέφτεται κριτικά για τις πηγές ειδήσεων, να εξάγει συμπεράσματα και να προβλέπει πολλαπλά σενάρια.

Αξιοσημείωτο είναι ότι σε πολλούς εφήβους το ξέσπασμα ενός πολέμου μπορεί να πυροδοτήσει την ανησυχία για πιθανή επιστράτευσή τους (ή γνωστών και συγγενών τους). Οι γονείς πρέπει να τους καθησυχάζουν με οποιαδήποτε ρεαλιστικά σενάρια ταιριάζουν στην περίπτωση τής κάθε οικογένειας, αναλόγως των κοινωνικών και ιδεολογικών της αξιών.

Θα μπορούσαν επίσης να επεξεργαστούν με τα παιδιά ακόμη και τα χειρότερα δυνατά σενάρια, με σκοπό να μοιραστούν τις σκέψεις τους για θέματα υπαρξιακής φύσεως, τα οποία γνωρίζουμε ότι απασχολούν τους εφήβους γενικότερα.

Παράλληλα θα ήταν ενισχυτικό το να ενθαρρύνουμε τα παιδιά όλων των ηλικιών να ξεκινήσουν μια συζήτηση για το θέμα στην τάξη του σχολείου τους και να θέσουν τα ερωτήματά τους προς τον δάσκαλο, ώστε να μοιραστούν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σε ένα -επίσης- ασφαλές και οικείο για αυτά περιβάλλον.

Φωτο : Unsplash