Η θεωρία της αισθητηριακής ολοκλήρωσης

Ο όρος «αισθητηριακή ολοκλήρωση» αναφέρεται στη νευροβιολογική διεργασία, η οποία οργανώνει μια αίσθηση από το σώμα και το περιβάλλον και δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιούμε το σώμα μας αποτελεσματικά στο περιβάλλον αυτό(Ayres, 1972). Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία, για να αναπτυχθούν πλήρως οι δεξιότητες ενός ανθρώπου, κινητικές και γνωστικές, ο ανθρώπινος εγκέφαλος πρέπει να δέχεται ανατροφοδότηση από και σε όλες τις αισθήσεις. Οποιαδήποτε δυσκολία στην τέλεση της προαναφερθείσας διαδικασίας αναφέρεται ως δυσλειτουργία αισθητηριακής ολοκλήρωσης, η οποία επηρεάζει ένα άτομο τόσο στη μάθηση του, όσο και στην προσοχή και τη συμπεριφορά του.

“Οι διαταραχές της αισθητηριακής επεξεργασίας ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες”

1. Διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης
2. Διαταραχές αισθητηριακής διάκρισης
3. Κινητική διαταραχή με αισθητηριακή βάση

Αισθήσεις και αισθητηριακά συστήματα στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αίσθησης οι οποίες προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τον εαυτό αλλά και το περιβάλλον ενός ατόμου. Συγκεκριμένα, 1) η εξωδεκτικότητα, η οποία ανιχνεύει πληροφορίες έξω από το σώμα, μέσω των συστημάτων της όρασης και της ακοής (οπτικό και ακουστικό σύστημα αντίστοιχα), της αφής (απτικό σύστημα), αλλά και πληροφορίες οι οποίες εισέρχονται στο σώμα μέσω των συστημάτων της γεύσης και της όσφρησης (γευστικό και οσφρητικό σύστημα), 2) η ιδιοδεκτικότητα, η οποία ανιχνεύει πληροφορίες μέσω της
κίνησης των μυών και των αρθρώσεων σχετικά με τη βαρύτητα, την κίνηση αλλά και τη θέση στον χώρο και 3) η ενδοδεκτικότητα, η οποία ανιχνεύει πληροφορίες σχετικά με το τι συμβαίνει μέσα στο σώμα (αντίληψη βασικών βιολογικών αναγκών όπως έλεγχος κύστης και πρωκτού, πείνα, καρδιακός και αναπνευστικός ρυθμός, πόνος και
θερμοκρασία σώματος).

Τα αισθητηριακά συστήματα είναι υπεύθυνα για την ανίχνευση, την υποδοχή και την επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών.

Συγκεκριμένα: 

• Το απτικό σύστημα, μέσω των υποδοχέων στο δέρμα, είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της αφής, των μερών του σώματος, του πόνου, του κνησμού, της θερμοκρασίας.
• Το ιδιοδεκτικό σύστημα, μέσω των υποδοχέων που βρίσκονται στους μύες και τους τένοντες, είναι υπεύθυνο για την κίνηση και τη στάση του σώματος.
• Το αιθουσαίο σύστημα, μέσω των υποδοχέων στο έσω αυτί, είναι υπεύθυνο για την ισορροπία, τον έλεγχο στάσης και τη θέση του ατόμου στο χώρο.
• Το οπτικό σύστημα, μέσω των υποδοχέων στα μάτια, είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της όρασης.
  Το ακουστικό σύστημα, μέσω των υποδοχέων στο αυτί, είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της ακοής.
• Τα τρία αισθητηριακά συστήματα απτικό- ιδιοδεκτικό- αιθουσαίο θεωρούνται ως τα πιο κύρια στη θεραπευτική μέθοδο της αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Ωστόσο δεν παραλείπονται ποτέ τα συστήματα της ακοής και όρασης, καθώς όλα τα συστήματα διασυνδέονται στενά μεταξύ τους.

Δυσλειτουργίες αισθητηριακής επεξεργασίας

Ένα παιδί το οποίο παρουσιάζει δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες στην καθημερινότητα του, τόσο στη μάθηση του και στη συμπεριφορά του, όσο και στην κοινωνικοποίηση του ή στη σχολική του επίδοση.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ένα παιδί με δ.α.ε (δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας ή ολοκλήρωσης) παρουσιάζει διαφορετική εικόνα από ένα άλλο παιδί που αντιμετωπίζει την ίδια διαταραχή. Αυτός είναι και ο λόγος που η παρέμβαση θεωρεί το παιδί ως ένα μεμονωμένο όλον, με τις δικές του μοναδικές ικανότητες αλλά και δυσκολίες. Οι διαταραχές της αισθητηριακής επεξεργασίας ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:

Α.Διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης

Στις διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης κατατάσσονται:

• Α. Αισθητηριακή υπέρ-ερεθιστικότητα ή αλλιώς αισθητηριακή αμυντικότητα,
• Β. Αισθητηριακή υπό-ερεθιστικότητα
• Γ. Αισθητηριακή αναζήτηση.

1. Ένα παιδί με αισθητηριακή υπέρ- ερεθιστικότητα λαμβάνει μία αίσθηση σε μεγαλύτερη ένταση από ότι του δίνεται. Το γεγονός αυτό του προκαλεί μία αυξημένη αντίδραση σε ένα ερέθισμα το οποίο είναι αβλαβές (για παράδειγμα η μη ανοχή ενός παιδιού σε υφές και ήχους θεωρείται ως απτική και ακουστική αμυντικότητα αντίστοιχα).
2. Ένα παιδί με αισθητηριακή υπό- ερεθιστικότητα, από την άλλη μεριά, λαμβάνει μία αίσθηση σε μικρότερη ένταση από ότι του δίνεται. Το γεγονός αυτό προκαλεί απουσία ανταπόκρισης στο ερέθισμα.
3. Ένα παιδί με αισθητηριακή αναζήτηση έχει την ανάγκη να αναζητά συνέχεια ερεθίσματα. Το γεγονός αυτό θέτει το παιδί σε μία συνεχή εγρήγορση χωρίς να μπορεί να ηρεμήσει και να οργανωθεί στην καθημερινότητα του.

Β. Διαταραχές αισθητηριακής διάκρισης

Οι διαταραχές αισθητηριακής διάκρισης αναφέρονται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί να εντοπίσει και να διακρίνει το ερέθισμα στο οποίο εκτίθεται (αφή, πίεση, ήχος, εικόνα).

Γ.Κινητική διαταραχή με αισθητηριακή βάση

Η κινητική διαταραχή με αισθητηριακή βάση αναφέρεται σε δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί σχετικά με τη στάση του σώματος του, αλλά και σε δυσκολίες της πράξης(για παράδειγμα σωματοδυσπραξία ή διαταραχή αμφίπλευρου συντονισμού και διαδοχής στην κίνηση).

Συχνά κλινικά συμπτώματα, τροποι εκδήλωσης και διαγνωστικές κατηγορίες παιδιών με δυσλειτουργίες αισθητηριακής ολοκλήρωσης

Δυσλειτουργίες αισθητηριακής επεξεργασίας

• Μη ανοχή σε υφές και σε αγγίγματα.
•  Επιλεκτικότητα στο φαγητό.
• Κλείσιμο αυτιών σε ήχους, όχι πάντα μεγάλης έντασης π.χ κόρνα, ηλεκτρική σκούπα κλπ.
• Ενόχληση από μυρωδιές και γεύσεις.
• Δυσκολία στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής (πλύσιμο δοντιών, τουαλέτα, ένδυση, μπάνιο, κόψιμο νυχιών).
• Αποφυγή του παιδιού να είναι ξυπόλυτο.
• Συχνό άγγιγμα ανθρώπων και αντικειμένων.
• Υπερκινητικότητα και υπερδραστηριότητα
• Αποφυγή κίνησης.
• Φτωχές δεξιότητες αδρής και λεπτής κινητικότητας.
• Ενόχληση σε αγκαλιές, φιλιά, γαργάλημα.
• Έντονο μασούλημα αντικειμένων.

Τρόποι εκδήλωσης της δυσλειτουργίας αισθητηριακής επεξεργασίας/ ολοκλήρωσης

• Δυσκολία μετάβασης από μία κατάσταση σε μία άλλη.
• Ανήσυχος ύπνος.
• Υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής.
• Χαμηλή αυτοπεποίθηση.
• Συναισθηματικές δυσκολίες.
• Δυσκολία στην κοινωνική αλληλεπίδραση.
• Μαθησιακές δυσκολίες.
• Κινητική ανωριμότητα.
• Έντονες δυσκολίες στη σίτιση.
• Καθυστέρηση λόγου και ομιλίας.
• Απουσία κινήτρου.

Διαγνωστικές κατηγορίες που παρουσιάζουν δυσλειτουργία αισθητηριακής επεξεργασίας/ ολοκλήρωσης

• Διαταραχές αυτιστικού φάσματος.
• Αναπτυξιακή καθυστέρηση.
• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ Υπερκινητικότητα.
• Μαθησιακές δυσκολίες.
• Κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες.
• Εγκεφαλική παράλυση.
• Βρέφη υψηλού κινδύνου.
• Νοητική υστέρηση.
• Σύνδρομο Down.
• Περιβαλλοντική υστέρηση.
• Γενετικά σύνδρομα.
• Προωρότητα.
• Χωρίς συνοδό διάγνωση/ Πάθηση.

Η παρέμβαση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης

Κύριος στόχος της παρέμβασης της αισθητηριακής ολοκλήρωσης αποτελεί η κατάλληλη και ελεγχόμενη πολύ- αισθητηριακή εισροή μέσα από σκόπιμες και νοηματοδοτούμενες για το παιδί δραστηριότητες. Είναι σημαντικό ο κάθε θεραπευτής που εφαρμόζει την αισθητηριακή ολοκλήρωση να γνωρίζει ότι δεν δρας πάνω στο παιδί αλλά με το παιδί. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η μέθοδος χρησιμοποιεί το παιχνίδι για να κεντρίσει το ενδιαφέρον του και να επιδιώξει την ενεργή συμμετοχή του στην παρέμβαση. Μέσα στον χώρο θεραπείας, το παιδί νιώθει κυρίαρχος του εαυτού του και είναι αυτοκαθοδηγούμενο. Ο θεραπευτής διαδραματίζει τον ρόλο του βοηθού, του συνεργάτη, του συμπαίκτη και όχι του ηγέτη και του δασκάλου.

Για να πραγματοποιηθεί η παρέμβαση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, ο θεραπευτής αρχικά αξιολογεί το παιδί και τα περιβάλλοντα στα οποία αλληλεπιδρά. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τόσο την παρατήρηση του στον χώρο της θεραπείας, όσο και τη συνέντευξη από το οικογενειακό του περιβάλλον για την καταγραφή ενός αισθητηριακού προφίλ. Στη συνέχεια, τίθενται οι λειτουργικοί στόχοι στους οποίους θα στηριχθεί ο θεραπευτής για να οργανώσει και να σχεδιάσει το θεραπευτικό πλάνο, ώστε να δώσει τις κατάλληλες αισθητηριακές ευκαιρίες ανάλογα με τις αισθητηριακές ανάγκες του εκάστοτε παιδιού. Κατόπιν σχεδιασμού του θεραπευτικού προγράμματος, ξεκινάει άμεσα η παρέμβαση.

Αποτελέσματα

Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να νιώσει την προσωπική αίσθηση της ικανότητας, πάνω στην οποία θα χτίσει με τις δυνατότητες του, και να αναπτύξει περαιτέρω δεξιότητες και σε άλλους τομείς, ώστε να γενικεύσει αυτές τις ικανότητες και στα περιβάλλοντα στα οποία αλληλεπιδρά, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την ποιότητα της ζωής του.